Οικολογική Επιθεώρηση

Καμμία λατινοαμερικάνικη χώρα δεν έχει αποδεχθεί τις μεταλλαγμένες καλλιέργειες τόσο ολοκληρωτικά όσο η Αργεντινή.

Στη χώρα αυτή, τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκαν ραγδαία οι αγροτικές εκτάσεις που καλλιεργούνταν με σόγια. Από 9,5 χιλιάδες εκτάρια στις αρχές της δεκαετίας του ’70, είχαν φτάσει τα 6 εκατομμύρια εκτάρια το 1996 (1 εκτάριο = 10 στρέμματα).

Η εισαγωγή της μεταλλαγμένης σόγιας στα τέλη της δεκαετία του ’90 έδωσε το έναυσμα για μια ακόμη μεγαλύτερη επέκταση της παραγωγής σόγιας, η οποία τώρα καλύπτει 14 εκατομμύρια εκτάρια! Τουλάχιστον το 95% όλης αυτής της σόγιας είναι γενετικά τροποποιημένη. Όλη η μεταλλαγμένη σόγια που καλλιεργείται στην Αργεντινή είναι της ποικιλίας «Έτοιμη για Ραουντάπ» (Roundup Ready), ένα προϊόν της αμερικανικής εταιρείας Μονσάντο.

Νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι και αγροεπιχειρηματίες θεωρούν τη σόγια πλήρη επιτυχία και οικονομικό πλεονέκτημα για την Αργεντινή. Τονίζουν ότι αυτό το προϊόν φέρνει μεγάλα ποσά ξένο συναλλάγματος που τόσο χρειάζεται η χώρα για να ξεχρεώσει το δημόσιο χρέος.

Και όμως, οι συνέπειες αυτής της «επιτυχίας» είναι διαστρεβλωτικές, τόσο για το περιβάλλον όσο και για την πλειοψηφία των Αργεντινών:

Τα άλλα αγροτικά προϊόντα τείνουν να εξαφανιστούν, καθώς οι καλλιεργήσιμες γαίες μετατρέπονται σε μια τεράστια μονοκαλλιέργεια σόγιας. Χωράφια με φακές, γιάμ, βαμβάκι, σιτάρι, καλαμπόκι, ρύζι, σόργο, λαχανικά, φρούτα, ακόμη και τα διάσημα ράντζα βοοειδών της χώρας εξαφανίζονται, καθώς επεκτείνεται η σόγια. (φώτο: καλλιέργεια μεταλλαγμένης σόγιας στην Αργεντινή, πηγή: Μονσάντο)

Αυτή η χώρα, που κάποτε ήταν αυτάρκης σε τρόφιμα και μάλιστα εξήγαγε πρώτης ποιότητας μοσχαρίσιο κρέας, τώρα εισάγει τα βασικά είδη διατροφής. Η εισαγόμενη τροφή είναι όμως πολύ ακριβή για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Από το 1970 έως το 1980 το ποσοστό των Αργεντινών που ζούσαν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας αυξήθηκε από το 5% στο 12%. Μετά την εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, το ποσοστό αυξήθηκε στο 30% το 1998, φτάνοντας το 51% το 2002! Σήμερα,20 εκατομμύρια Αργεντινοί ζουν στη φτώχεια και 10 εκατομμύρια από αυτούς κυριολεκτικά πεινούν.

Πάνω από το 99% της σόγιας εξάγεται στις ασιατικές και ευρωπαϊκές αγορές, όπου χρησιμοποιείται ως κτηνοτροφή. Η χώρα έχει επομένως στην ουσία θυσιάσει τη δική της παραγωγή κρέατος, που εκτιμούνταν σε όλο το κόσμο για την ποιότητα του, προς όφελος των ευρωπαίων ανταγωνιστών της. Από το 1998 έως το 2003 ο αριθμός των κτηνοτροφικών φαρμών έπεσε στη χώρα από τις 30.000 στις 15.000.

Όπως το έθεσε ένας Αργεντινός επιστήμονας, «η Αργεντινή μεταμορφώθηκε από παγκόσμιος τροφοδότης κρέατος σε μια «δημοκρατία της σόγιας» (η σύγχρονη έκδοση της ...μπανανίας), δηλαδή σε έναν παραγωγό κτηνοτροφής, έτσι ώστε άλλες χώρες, με αποτελεσματική αναπτυξιακή πολιτική, να μπορούν να ταΐσουν φτηνά τα δικά τους ζώα, ώστε να μην χρειάζεται να τα εισάγουν από τρίτες χώρες όπως η δική μας».

Οι κτηματίες και οι γεωκτήμονες στρέφονται στη καλλιέργεια σόγιας ανταποκρινόμενοι σε μια σειρά από οικονομικές πιέσεις. Καταρχήν, οι μικροί παραγωγοί δεν μπορούν πλέον να ανταγωνιστούν απέναντι στις μαζικές και φτηνές εισαγωγές αγροτικών προϊόντων που προκύπτουν από την πολιτική του ελεύθερου εμπορίου. Επιπρόσθετα, η κυβέρνηση με τα κίνητρα και τις ενισχύσεις που δίνει ευνοεί τους καλλιεργητές σόγιας. Τέλος, η εταιρεία βιοτεχνολογίας Μονσάντο υποστηρίζει τους παραγωγούς με συμβούλους, μηχανήματα και φυτοφάρμακα, όλα με πίστωση.

Τα περιβαλλοντικά αποτελέσματα της καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων φυτών υπήρξαν επίσης καταστρεπτικά.

Η «Έτοιμη για Ραουντάπ» (Roundup-Ready) μεταλλαγμένη σόγια είναι σχεδιασμένη ώστε να είναι ανθεκτική στο glyphosate (γλυφοσάτ), που είναι το ενεργό συστατικό του γνωστού και στην Ελλάδα ζιζανιοκτόνου Ραουντάπ (Roundup).

Καθώς η σόγια δεν βλάπτεται πλέον από το ζιζανιοκτόνο, τεράστιες ποσότητες Ραουντάπ χρησιμοποιούνται πλέον άφοβα από τους καλλιεργητές. Το αποτέλεσμα είναι μια βιολογική ερημοποίηση που γίνεται πλέον αισθητή σε ολόκληρη τη ζώνη των μονοκαλλιεργειών, από όπου έχουν πλέον εξαφανιστεί πουλιά, λαγοί, σαλιγκάρια, έντομα κλπ. Ιδιαιτέρως δε έχει νεκρωθεί η μικροχλωρίδα και μικροπανίδα που ζει μέσα στη γη, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση της φυσικής γονιμότητας του εδάφους. Τώρα τα βακτήρια και οι άλλοι φυσιολογικοί εδαφικοί μικροοργανισμοί έχουν εξοντωθεί και αντικαθίστανται από εξαπλούμενους μύκητες!

Η επέκταση της σόγιας έχει γίνει όχι μόνο σε βάρος των άλλων καλλιεργειών αλλά και των δασών και της άγριας φύσης. Κτηματίες και επιχειρηματίες αποδασώνουν πλατιές ζώνες των δασωμένων βουνών στους πρόποδες των Άνδεων και της περιοχής μεταξύ της Βολιβίας και της Παραγουάης. Η αποδάσωση έχει προκαλέσει καταστροφικές και ανεπανάληπτες πλημμύρες, ιδιαίτερα στην επαρχία της Σάντα Φε.

Οι οικονομικές συνέπειες ήταν εξίσου ολέθριες.

Η μονοκαλλιέργεια της Ραουντάπ - Ρέντι σόγιας δημιουργεί ανεργία αφού απαιτεί ελάχιστα εργατικά χέρια. Ενώ ένα εκτάριο με βερικοκιές ή λεμονιές μπορεί να απασχολήσει δεκάδες αγρεργάτες, για τη σόγια χρειάζονται δύο άτομα το πολύ.

Όσοι θέλησαν να γυρίσουν την πλάτη τους στο μοντέλο της σόγιας, επιμένοντας σε παραδοσιακές καλλιέργειες, βρίσκουν ότι είναι αδύνατο να συνεχίσουν, καθώς οι τόνοι των ζιζανιοκτόνων, που ραντίζονται πλέον και με αεροπλάνα, ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις, αφήνοντας νεκρές ζώνες εκεί όπου τελικά πέφτουν και δηλητηριάζοντας ανθρώπους, κοπάδια και ψάρια.

Η καλλιέργεια σόγιας είναι μια γεωργία χωρίς γεωργούς. Η αγροτική έξοδος τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σε επικίνδυνο βαθμό. 500 μικρές αγροτικές πόλεις έχουν εγκαταλειφθεί τα τελευταία χρόνια, ενώ η περιθωριοποίηση και η εγκληματικότητα στις παραγκουπόλεις των μεγαλουπόλεων συνεχώς αυξάνονται.

Βραζιλία: Απαγόρευση

Η μονοκαλλιέργεια της σόγιας του Ραουντάπ δεν περιορίζεται μόνο στα όρια της Αργεντινής αλλά επεκτείνεται σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.

Στη γειτονική Βραζιλία, δεύτερη στον κόσμο μεγαλύτερη παραγωγό δημητριακών, τα μεταλλαγμένα είναι απαγορευμένα επίσημα. Κυρίως γιατί η χώρα δεν θέλει να χάσει την καλή φήμη των προϊόντων της. Όμως, μέσω της παράνομης διακίνησης σπόρων από την Αργεντινή, που ευνοείται σιωπηλά από τους μεγαλοκτηματίες, έχουν ήδη αρχίσει να καλλιεργούνται και εκεί εκτάσεις με μεταλλαγμένα.

Παραγουάη: Η εισβολή των Brasiguayans

Πολύ χειρότερα είναι τα πράγματα για την Παραγουάη, τέταρτη στον κόσμο μεγαλύτερη εξαγωγέας σόγιας. Και εδώ τα μεταλλαγμένα είναι υποτίθεται απαγορευμένα από το νόμο, ήδη όμως καλλιεργούνται με μεταλλαγμένη σόγια δύο εκατομμύρια εκτάρια γης. Κύριοι φορείς εδώ της παρανομίας ήταν παράνομοι Βραζιλιάνοι μετανάστες (Brasiguayans), οι οποίοι κατέλαβαν τεράστιες εκτάσεις στη γη των ινδιάνων.

Από τις πιο δραματικές περιπτώσεις που έγιναν γνωστές ήταν η περίπτωση μιας ομάδας ινδιάνων στον καταυλισμό του Ka’aty Miri στο Σαν Πέτρο, οι οποίοι κατέληξαν να περιβάλλονται τελικά από παράνομες φυτείες σόγιας. Όπως κατήγγειλαν οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από τα ραντίσματα με ζιζανιοκτόνα πέθαναν εκεί τρία παιδιά, ενώ οι υπόλοιποι κάτοικοι του καταυλισμού υπέφεραν από εμετούς, διάρροιες, δερματικές παθήσεις και αναπνευστικά προβλήματα. Επίσης αναφέρθηκαν πρόωρες γεννήσεις και και παιδιά που γεννήθηκαν με διάφορες ασθένειες. Ο καταυλισμός δεν διαθέτει πλέον καθαρό νερό καθώς το ρυάκι από όπου έπιναν είναι δηλητηριασμένο με Ραουντάπ.

Μεξικό: Παράνομοι μετανάστες από το Βορρά

Στo Μεξικό η εισβολή των μεταλλαγμένων γίνεται από άλλο δρόμο, κατευθείαν από τις ΗΠΑ. Εδώ οι αγρότες σπέρνουν εισαγόμενο σπόρο χωρίς να ξέρουν τι είναι και χωρίς να παίρνουν καθόλου προφυλάξεις, με αποτέλεσμα να εκφράζονται φόβοι ότι το μεταλλαγμένο καλαμπόκι διασταυρώνεται πλέον ελεύθερα και νοθεύει τις υπερπολύτιμες ντόπιες ποικιλίες του Μεξικού, που είναι σημειωτέον η χώρα προέλευσης του αραβοσίτου.

Πουέρτο Ρίκο: «Κατάλληλο» πολιτικό κλίμα

Το Πουέρτο Ρίκο είναι μια από τις αγαπημένες χώρες της βιομηχανίας μεταλλαγμένων για γενετικά πειράματα. Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, το νησί φιλοξένησε περίπου 3.000 χωράφια με πειραματικές καλλιέργειες γενετικά τροποποιημένων φυτών, μεταξύ 1987 και 2002. Το ξεπεράσανε μόνο οι αμερικανικές Πολιτείες της Αϊόβα (3.800), του Ιλινόϊς (4.100) και της Χαβάης (4.500). Όμως, ως μέτρο σύγκρισης, η Αϊόβα και το Ιλινόϊς έχουν 12πλάσια έκταση από το Πουέρτο Ρίκο.

Εδώ, καθώς το πολιτικό κλίμα είναι «κατάλληλο» και ο κόσμος αγνοεί παντελώς την ύπαρξη μεταλλαγμένων φυτών, η χώρα θεωρήθηκε ιδανικός τόπος να εγκαταστήσουν από κοινού οι τέσσερις «αδελφές» εταιρείες Dow, Syngenta, Pioneer, και Monsanto τον Όμιλο Έρευνας Σπόρων του Πουέρτο Ρίκο. Εδώ βέβαια τα πειράματα γίνονται σε ανοιχτό χώρο και, σύμφωνα με καταγγελίες, ελάχιστη μέριμνα λαμβάνεται για την απομόνωση των πειραματικών καλλιεργειών από το περιβάλλον τους.

Αντίσταση και εναλλακτικές λύσεις

Αντίσταση ενάντια στη γεωργία των μεταλλαγμένων εκδηλώνεται σε όλες σχεδόν τις λατινοαμερικάνικές χώρες: από ιθαγενείς λαούς που αγωνίζονται να διατηρήσουν τις χιλιετείς καλλιεργητικές πρακτικές τους και να προστατεύσουν τους σπόρους τους από τη γενετική επιμόλυνση, από περιβαλλοντικές υπηρεσίες που προειδοποιούν για τις περιβαλλοντικές συνέπειες της βιομηχανικής γεωργίας, από αγρότες βιοκαλλιεργητές, από μη κυβερνητικές οργανώσεις και από προοδευτικά αγροτικά κινήματα.

Η βιολογική γεωργία ιδιαίτερα, εμφανίζεται ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση στη βιομηχανική γεωργία στο σύνολό της.

Έτσι, η απόφαση της Βραζιλίας να μην επιτρέψει την καλλιέργεια μεταλλαγμένων, τη βοήθησε να κατακτήσει μια προνομιακή θέση στο παγκόσμιο εμπόριο, ως εξαγωγέας βιολογικών τροπικών προϊόντων. Αυτό ήταν κάτι που είχε ιδιαίτερα θετική απήχηση στην περιοχή.

Σήμερα οι αγροβιομηχανίες και τα φερέφωνά τους ισχυρίζονται ότι η οργανική γεωργία μπορεί άνετα να συμβιβαστεί με τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Όμως οι βιοκαλλιεργητές και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις πιστεύουν ότι τα δύο αυτά μοντέλα δεν μπορούν να συνυπάρξουν.

Όσο οι μεταλλαγμένες καλλιέργειες από τη μιά και οι βιοκαλλιέργειες από την άλλη αυξάνουν παράλληλα, θα έρθει η στιγμή που η Λατινική Αμερική θα κληθεί να επιλέξει το ένα μόνο από τα δύο μονοπάτια.

Ελεύθερη απόδοση από το άρθρο: Biotech Crops Invade Latin America, του Carmelo Ruiz-Marrero, στο Environment News Service