Την τελευταία περίοδο γίνεται όλο και πιο εμφανής η αλλαγή του κλίματος στον κόσμο που συνίσταται από αύξηση της θερμοκρασίας και από ακραία καιρικά φαινόμενα. Ελάχιστοι πια επιστήμονες δεν δέχονται ότι αίτιο αυτής της μεταβολής είναι οι δράσεις του ανθρώπου.
Η υπέρμετρη χρήση καυσίμων (παράγωγα πετρελαίου, λιθάνθρακας, φυσικό αέριο κλπ) όπως και η καταστροφή μεγάλων δασικών εκτάσεων όπως του Αμαζονίου για εκμετάλλευση είναι οι ενέργειες οι οποίες οδηγούν στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Αυτό το αέριο δρα σαν μια επιπλέον κουβέρτα πάνω στην Γη με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε υπερθέρμανση του πλανήτη και στην μεταβολή του κλίματος. Πέρα από την μεταβολή του κλίματος σε ανθρώπινες ενέργειες οφείλονται και περιβαλλοντικές καταστροφές όπως η καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος, η όξινη βροχή, η μόλυνση και ρύπανση των υδάτων και του εδάφους κοκ.
Τα περιβαλλοντικά προβλήματα οξύνονται στις πόλεις όπου η πυκνή δόμηση και το πλήθος των δραστηριοτήτων σε αυτές οδηγεί σε φαινόμενα φωτοχημικής ρύπανσης και υπερθέρμανσης. Αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την πρόσκληση σημαντικών βλαβών στους κατοίκους τόσο σε επίπεδο σωματικής υγείας όσο και επίπεδο ψυχικής υγείας.
Επιπλέον το μοντέλο ανάπτυξης που έχει προκριθεί στις αναπτυγμένες χώρες οδηγεί στην προώθηση του ατομικού και υποβάθμιση του κοινωνικού συμφέροντος. Οι άνθρωποι αποξενώνονται, ο κοινωνικός ιστός αποσαθρώνεται με αποτέλεσμα τα φαινόμενα κοινωνικής βίας να γιγαντώνονται. Ο χουλιγκανισμός, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός, η ανισότητες αποτελούν σημάδια της αναντιστοιχίας του μοντέλου ανάπτυξης με την φύση του ανθρώπου.
Η Ελλάδα βιώνει τα φαινόμενα αυτά με ιδιαίτερη ένταση. Είναι η χώρα που κατεξοχήν πλήττεται από το φαινόμενου του θερμοκηπίου. Η έλλειψη βροχών, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η αύξηση της θερμοκρασίας είναι φαινόμενα που δεν αμφισβητούνται. Την δεκαετία του ΄90 είχαμε τα περισσότερα θερμά έτη του προηγούμενου αιώνα. Η καταστροφή των δασών της από τις πυρκαγιές και η λειψυδρία είναι τα άμεσα αποτελέσματα αυτού του φαινομένου.
Η ρύπανση των υδάτων στην Ελλάδα είναι πολύ έντονη και οφείλεται σε αστικά (πχ Θερμαϊκός), βιομηχανικά (πχ ποταμός Ασωπός) και γεωργικά (πχ λίμνη Κορώνεια) απόβλητα. Ιδιαίτερη περιβαλλοντική πίεση δέχεται και το έδαφος κατά κύριο λόγο από την κακή διαχείριση των πάρα πολλών μας σκουπιδιών και από την χρήση των φυτοφαρμάκων.
Η κατάσταση στις πόλεις και κύρια στην Αθήνα είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Ο υπερπληθυσμός, η πυκνή πολλές φορές δόμηση, η υπέρμετρη χρήση του αυτοκινήτου, η ελλείψεις αστικού και υπεραστικού πράσινου αλλά πάνω από όλα οι πολιτικές που ακολουθούνται μετά τον πόλεμο έχουν φτάσει την κατάσταση στο απροχώρητο.
Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι άσχετα από τις πολιτικές επιλογές στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων. Μετά τον πόλεμο η χώρα δρομολογήθηκε προς το μοντέλο της ανάπτυξης μέσω της «ελεύθερης» οικονομίας. Από τα ερείπια του πολέμου και του εμφυλίου άρχισε μια έντονη οικονομική ανάπτυξη τουλάχιστον ως προς την ευημερία των αριθμών. Μια ανάπτυξη στρεβλή χωρίς προοπτική, έντονα μονομερής υπέρ μιας νέας άρχουσας τάξης και κυρίως σε βάρος του περιβάλλοντος.
Χωρίς ελάχιστους περιβαλλοντικούς όρους η νέα άρχουσα τάξη εκμεταλλεύτηκε την γη καταστρέφοντας δάση, ρυπαίνοντας ποτάμια, λίμνες και θάλασσες, κτίζοντας ανεξέλεγκτα κοκ. Αυτή η εκμετάλλευση αποτέλεσε και τον κύριο πλούτο για την νέα άρχουσα τάξη, η οποία με το κατάλληλο πλέγμα δομών εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας έδρασε ανενόχλητη όλη αυτή την περίοδο. Ο πλούτος από την καταλήστευση ήταν αρκετός ώστε η άρχουσα τάξη έδωσε το δικαίωμα και σε σημαντικά τμήματα χαμηλότερων τάξεων να βολευτούν εξαγοράζοντας με αυτό τον τρόπο την σιωπή τους. Έτσι ταυτόχρονα με τις βίλες σε οικόπεδα των πολλών στρεμμάτων στο δάσος της Πεντέλης χτίστηκαν και τα πολλά λυόμενα σε οικόπεδα 200 τ.μ. στην Σαλαμίνα.
Η νέα «ηθική» του ατομικισμού επιπλέον προώθησε την χρήση του Ι.Χ. αυτοκινήτου απαξιώνοντας τα Μαζικά Μέσα Μεταφοράς. Μεγάλες μπίζνες άνοιξαν για την εξυπηρέτηση του Ι.Χ. αυτοκινήτου με νέους δρόμους όπως η Αττική Οδός και ανισόπεδους κόμβους, οι οποίοι πολύ σύντομα αποδεικνύονται ανεπαρκείς για τον τεράστιο όγκο των αυτοκινήτων. Την ίδια στιγμή σιδηρόδρομοι, τραμ και λεωφορεία αναπτύσσονται με απελπιστικά αργούς ρυθμούς και πάντα υποχωρώντας στις ανάγκες του Ι.Χ. αυτοκινήτου.
Η έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης στους πολίτες είναι ίσως η χειρότερη διάσταση της ακολουθούμενης πολιτικής. Ένας πολίτης σε άγνοια είναι εύκολα ελέγξιμος. Αν ο πολίτης είχε ενημερωθεί για τα προβλήματα που προκαλεί η ρύπανση είναι σαφές ότι θα ήταν πιο απαιτητικός και λιγότερο συναινετικός σε πολιτικές στο ακολουθούμενο τρόπο ανάπτυξης.
Όμως η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο κύρια στους κατοίκους της Αθήνας. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι συνειδητοποιούν τα αδιέξοδα σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Οι τελευταίοι ελεύθεροι χώροι στην πόλη δέχονται επίθεση για εκμετάλλευση. Τα περιαστικά δάση περιορίζονται από την παράνομη δόμηση.
Η μεγάλη ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων γύρισε μπούμεραγκ για την πόλη. Ελεύθεροι χώροι οικοδομήθηκαν ή απέκτησαν συντελεστή δόμησης για τις ανάγκες των αγώνων. Κλασικά παραδείγματα το πάρκο Γουδή, η Νίκαια, η παραλία Μοσχάτου Καλλιθέας και το παλιό αεροδρόμιο Ελληνικού. Το ολυμπιακό πράσινο που τόσο διαφημίστηκε μόνο σε ποσοστό 5% πραγματοποιήθηκε, αλλά και αυτό εγκαταλείφθηκε μετά τους αγώνες.
Άμεσο αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια των κινημάτων πόλης. Τα κινήματα αυτά έχουν έντονα χαρακτηριστικά αυτοοργάνωσης. Οι διεκδικήσεις τους είναι ευρέως φάσματος. Μπορούμε για λόγους πρακτικούς να τα ομαδοποιήσουμε στις παρακάτω κατηγορίες:
Α Κινήματα διεκδίκησης ελεύθερων χώρων
Τα κινήματα αυτά ανάλογα με αυτό το εύρος αναφοράς τους μπορούμε να τα κατατάξουμε περαιτέρω στις παρακάτω ομάδες:
1. Κινήματα γειτονιάς τα οποία έχουν μικρούς στόχους που αναφέρονται σε επίπεδο συνοικίας. Για παράδειγμα το κίνημα να μην γίνει πάρκινγκ αυτοκινήτων αλλά να παραμείνει παρκάκι το οικόπεδο Πατησίων και Κύπρου.
2. Κινήματα που έχουν στόχους υπερτοπικούς σε επίπεδο δήμου και όμορων δήμων. Παραδείγματα τα κινήματα που διεκδικούν να γίνουν πάρκα η παραλία Μοσχάτου, ο Ελαιώνας, τα Λιπάσματα Δραπετσώνας κλπ.
3. Κινήματα που διεκδικήσεις τους αφορούν ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Παραδείγματα η διεκδίκηση μητροπολιτικών πάρκων στο αεροδρόμιο Ελληνικού και στο Γουδή, η προστασία του Υμηττού και της Πάρνηθας κλπ.
4. Μια ιδιαίτερη ομάδα σε αυτή την κατηγορία αποτελούν τα κινήματα που διεκδικούν ελευθερία των χώρων από ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες. Τα κινήματα αυτά διεκδικούν με πολλές επιτυχίες μάλιστα την απομάκρυνση συνήθως κεραιών κινητής τηλεφωνίας ή απομάκρυνση πυλώνων της ΔΕΗ από τις γειτονιές.
Β. Κινήματα διεκδίκησης δικαιωμάτων και αλλαγής στάσης.
Τα κινήματα αυτά έχουν αντικείμενο γενικότερα ζητήματα της ζωής της πόλης. Παραδείγματα τα κινήματα για τα δικαιώματα των πεζών, των ποδηλατών, ή τα κινήματα υπέρ της χρήσης των μαζικών μέσων μεταφοράς. Πολλές φορές τα κινήματα αυτά έχουν πιο διευρυμένες διαστάσεις όπως κινήματα σε ορισμένες γειτονιές κατά του ρατσισμού κλπ.
Χαρακτηριστικά των κινημάτων πόλης
Παρά την ανομοιογένειά τους ως προς τους στόχους τους τα περισσότερα από τα κινήματα πόλης έχουν τα παρακάτω κοινά χαρακτηριστικά.
1. Αυτοοργάνωση. Τα περισσότερα από αυτά δημιουργήθηκαν από τα πιεστικά προβλήματα σε κάποιες γειτονιές. Η αρχή γίνεται από τις αυθόρμητες αντιδράσεις σε τοπικά προβλήματα και κατόπιν η ανάγκη για πιο αποτελεσματικής δράση οδηγεί στο πιο οργανωμένο τοπικό κίνημα.
2. Δημοκρατική λειτουργία. Τα περισσότερα από τα κινήματα αποφασίζουν μέσα από γενικές συνελεύσεις τις δράσεις τους ενώ τα συντονιστικά τους όργανα είναι ανοικτά.
3. Συντονισμός και αλληλεγγύη. Αυτό επιτυγχάνεται από δίκτυα αλληλοενημέρωσης και συντονισμού. Από τα πιο ενεργά δίκτυα αυτήν την περίοδο είναι α) το συντονιστικό των ελεύθερων χώρων που συσπειρώνει κινήματα του Δήμου της Αθήνας και γύρω δήμων και το β) το Παναττικό δίκτυο κινημάτων πόλης και ενεργών πολιτών. Μέσω των δικτύων οι δράσεις του ενός κινήματος ενισχύεται από άλλα Για παράδειγμα μια διαδήλωση για να γίνει πάρκο ο Ελαιώνας (περιοχή με ελάχιστους κατοίκους), συσπείρωσε 500 άτομα από διάφορα γειτονικά κινήματα.
Η διάδοση των ιδεών των κινημάτων πόλης είναι ένα ζήτημα που καταναλώνει πολύ από το ενεργητικό τους. Κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι παραδοσιακές αφίσες στο επίπεδο γειτονιάς, αλλά καλή δουλειά γίνεται και μέσω του διαδικτύου. Τα κινήματα έχουν δικές τους ιστοσελίδες η blogs, ενώ πολύτιμες υπηρεσίες προσφέρουν και εναλλακτικά δίκτυα όπως το indymedia. Η πρόσβασή τους στις εφημερίδες και στην τηλεόραση είναι περιορισμένη. Τα περισσότερα από τα μέσα αυτά βλέπουν με μισό μάτι τις δράσεις των τοπικών κινημάτων μιας και θίγουν το πλέγμα συμφερόντων που πολύ συχνά και τα ίδια εμπλέκονται.
Στα περισσότερα κινήματα βασικές αντιφάσεις στην δράση τους επιλύονται και γενικά αποκτούν ένα πλέγμα προοδευτικών θέσεων. Παρόλα αυτά εμφανίζονται και κινήσεις που θέτουν αιτήματα που δεν εντάσσονται στην οικολογική προοπτική της πόλης. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι κινήσεις κατά του τραμ στον Πειραιά, επειδή θίγεται η χρήση του Ι.Χ.
Ένα επιπλέον θέμα που απασχολεί τις κινήσεις είναι οι συμμαχίες τους στα αιτήματα που έχουν. Για αυτό τον λόγο πολλά κινήματα συνεργάζονται, συνήθως συγκυριακά, με Δήμους ή δημοτικές παρατάξεις. Ένα ανοικτό θέμα είναι η σχέση τους με τα κόμματα. Τα μεγαλύτερα κόμματα (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ) μένουν μακριά από αυτές τις κινηματικές διαδικασίες. Το ΚΚΕ επίσης συνήθως δεν προωθεί αυτά τα κινήματα λόγω του ότι δεν τα ελέγχει. Συγκυριακά τα κόμματα αυτά συμβάλλουν με κάποιες επερωτήσεις στην Βουλή ή αναγκάζονται να πάρουν θέσεις όταν το πρόβλημα οξύνεται. Ο ΣΥΝ, οι Οικολόγοι Πράσινοι και μερικά κόμματα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς γενικά συμβάλουν θετικά σε αυτές τις δράσεις.
Τέλος πολλά κινήματα έχουν ξεφύγει από την μονομερή δράση στο συγκεκριμένο ζήτημα της περιοχής τους και αναπτύσσουν πολύπλευρη δράση. Για παράδειγμα η «Μεσοποταμία» είναι μια ανεξάρτητη κίνηση πολιτών του Μοσχάτου. Η κίνηση μάχεται να γίνει πάρκο η παραλία Μοσχάτου και να γίνουν παρεμβάσεις στο Κηφισό για να αποφευχθούν πλημμύρες. Επιπλέον όμως διατηρεί δραστήρια Κινηματογραφική Λέσχη, ομάδα ποδηλατ(ισσ)ών, διοργανώνει μαθήματα Ελληνικών για τους μετανάστες και κάνει ενημερωτικές συναντήσεις για επίκαιρα θέματα.
Όλη αυτή η κινητικότητα δίνει ένα αισιόδοξο μήνυμα για το μέλλον των πόλεων. Τα κινήματα αυτά έχουν πετύχει πολλούς από τους στόχους τους αλλά και η δράση τους έχει φέρει σαν πρώτο θέμα τα περιβαλλοντικά προβλήματα και το ζήτημα της προσωπικής μας στάσης απέναντι από αυτά. Παρά τις αντιφάσεις τους ενεργοποιούν κόσμο και δημιουργούν μια κρίσιμη μάζα πολιτών που θα καταφέρει την αλλαγή πολιτικής περιβάλλοντος στην Ελλάδα.
Σπύρος Πάγκαλος
Μέλος κίνησης πολιτών «Μεσοποταμία» Μοσχάτου
Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «Βάκιλλος της Σαλαμίνας» με τίτλο «Κινήματα πόλης».
| Επόμενο > |
|---|
