Όταν τα ανεπτυγμένα κράτη συνειδητοποίησαν ότι σχεδόν κάθε έργο επιδρά στο περιβάλλον και τελικά στους ίδιους τους ανθρώπους, αποφάσισαν πριν την κατασκευή των έργων να ελέγχουν τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και να τις περιορίζουν επιβάλλοντας μέτρα πρόληψης και προστασίας.
Στην Ελλάδα, η περιβαλλοντική συμβατότητα ενός έργου θεωρείται πως εξασφαλίζεται με την υποβολή μιας Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και την έκδοση των αντίστοιχων Περιβαλλοντικών Όρων. Οι περιβαλλοντικοί όροι εγκρίνονται από την αρμόδια Αρχή (Νομ. Αυτοδιοίκηση, Περιφέρεια, ΥΠΕΧΩΔΕ) και περιλαμβάνουν έναν κατάλογο με μέτρα για τη φιλοπεριβαλλοντική διαχείριση του έργου.
Τι ακριβώς είναι οι ΜΠΕ;
Οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), περιλαμβάνουν την περιγραφή του έργου, του σχετικού νομικού πλαισίου, της υφιστάμενης κατάστασης του περιβάλλοντος, των ενδεχόμενων επιπτώσεων, καθώς και εναλλακτικές λύσεις, προτάσεις ή περιορισμούς με τους οποίους το έργο πρέπει να λειτουργήσει και να κατασκευαστεί. Πριν λοιπόν κάποιος να προχωρήσει σε ένα έργο ζητάει από έναν μελετητή να του εκπονήσει τη ΜΠΕ, την οποία στέλνει για έγκριση στην αρμόδια Υπηρεσία. Η μελέτη είναι –υποτίθεται- διαθέσιμη σε κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται να εκφέρει άποψη για το έργο. Στο τέλος μιας ΜΠΕ υπάρχει και ένα εκλαϊκευμένο ερωτηματολόγιο, ώστε η ουσία της μελέτης να γίνεται κατανοητή από τον κάθε πολίτη, ανεξαρτήτως επιπέδου γνώσεων.
Αυτά λέει η θεωρία. Στην πράξη όμως τι συμβαίνει; Εφαρμόζεται ο θεσμός όπως πρέπει ή έχει εκφυλιστεί σε ένα ακόμη αναποτελεσματικό και γραφειοκρατικό εργαλείο; Δυστυχώς τα μελανά σημεία στο καθεστώς των ΜΠΕ είναι πολλά. Να μερικά:
Ποιοι εκπονούν τις ΜΠΕ
Η σύνταξη των ΜΠΕ πρέπει να γίνεται από ειδικευμένους επιστήμονες, οι οποίοι διαθέτουν ειδικό μελετητικό πτυχίο που απονέμεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ.
Γενικά το καθεστώς που καθορίζει ποιοι εκπονούν τα διάφορα είδη μελετών βασίζεται σε ένα πεπαλαιωμένο βασιλικό διάταγμα του μεσοπολέμου. Έτσι στατικές μελέτες δικαιούνται υπογράφουν μόνο οι Πολιτικοί μηχανικοί, Μηχανολογικές μόνο οι Μηχανολόγοι, αρχιτεκτονικές οι Πολιτικοί και οι Αρχιτέκτονες, κοκ. Όσον αφορά τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, μπορεί να τις υπογράφει οποιαδήποτε τεχνική ειδικότητα στη χώρα μας!
Το ΥΠΕΧΩΔΕ ενώ για άλλα είδη μελετών ορίζει σαφώς τις ειδικότητες των μελετητών, για τις ΜΠΕ δεν θεσπίζει κανένα σχεδόν κριτήριο για τις ειδικότητες των μελετητών. Για του λόγου το αληθές αναφέρονται δυο παραδείγματα: Κατά το ΥΠΕΧΩΔΕ μια μελέτη ηλεκτροφωτισμού δεν μπορούν να την υπογράψουν – και σωστά - γεωλόγοι ή περιβαλλοντολόγοι. Όμως ένας ηλεκτρολόγος μπορεί –πάντα με βάση το ΥΠΕΧΩΔΕ- να μελετήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις μιας κτηνοτροφικής εγκατάστασης. Στην πραγματικότητα, το θέμα οφείλεται στις αντιδράσεις των εδραιωμένων επαγγελματικά συντεχνιών, οι οποίες δεν επιθυμούν να αλλάξει το απαρχαιωμένο νομοθετικό πλαίσιο που ορίζει τα «επαγγελματικά δικαιώματα» των μηχανικών.
Ποιος αναθέτει τις ΜΠΕ
Όπως προαναφέρθηκε, οι μελετητές των ΜΠΕ, ακόμα κι όταν είναι να εκπονήσουν μελέτες για ιδιωτικά έργα, πρέπει να έχουν ειδικό πτυχίο μελετητή δημοσίων έργων. Είναι λογικό αυτό, αφού οι επιπτώσεις ενός ιδιωτικού έργου αφορούν και το δημόσιο συμφέρον, το γενικό επίπεδο ζωής κ.λ.π. Παρόλα αυτά οι ΜΠΕ δεν ανατίθενται όλες από το δημόσιο, παρά μόνο αυτές που αφορούν δημόσια έργα. Αυτό σημαίνει άμεσα, ότι ο κάθε ιδιώτης που σχεδιάζει να κατασκευάσει ένα έργο, μπορεί να αναθέτει τη ΜΠΕ σε όποιον μελετητή επιθυμεί. Έμμεσα όμως αυτό συνεπάγεται ότι ο ιδιώτης μπορεί να καθορίσει «τους όρους» με τους οποίους η μελέτη θα εκπονηθεί και το τι «θα γράφει». Λόγω του ανταγωνισμού οι μελετητές θέλουν να ικανοποιήσουν τον χρηματοδότη, δηλαδή τον ιδιώτη, και συνεπώς συχνά παρουσιάζουν στη μελέτη το έργο όσο το δυνατόν πιο ανώδυνο για το περιβάλλον.
Παράδειγμα: Έστω ότι μια εταιρεία θέλει να χτίσει ένα εργοστάσιο στην περιοχή σας, και πληρώνει έναν μελετητή για να περιγράψει τις επιπτώσεις του εργοστασίου στο περιβάλλον και το πώς αυτές θα αντιμετωπιστούν. Παράλληλα, εσείς οι περίοικοι ή το κράτος, πληρώνουν έναν μελετητή για να ερευνήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από το ίδιο εργοστάσιο της εταιρείας στην ίδια περιοχή. Είναι ποτέ δυνατόν οι δύο αυτές μελέτες να καταλήξουν στα ίδια συμπεράσματα; Ποτέ, ακόμα και αν εκπονηθούν από τον ίδιο άνθρωπο.
Ποιοι ελέγχουν τις ΜΠΕ
Παραπάνω αναφέρθηκε ότι οι μελετητές γίνονται όσο πιο καθησυχαστικοί μπορούν ή μάλλον όσο τους επιτρέπουν οι ειδικευμένοι (;) υπάλληλοι στους οποίους υποβάλλονται οι ΜΠΕ για έλεγχο. Αν και τα τελευταία έτη οι διάφορες Ν.Α., Περιφέρειες, και Υπουργεία προσλαμβάνουν ειδικευμένους στο περιβάλλον επιστήμονες το πρόβλημα της δια βίου κατάρτισης δε λύνεται, γιατί οι τεχνολογίες αλλάζουν, η επιστήμη προοδεύει, και ο δημόσιος υπάλληλος χρειάζεται κίνητρα για να επιμορφωθεί. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η στελέχωση των Υπηρεσιών περιβαλλοντικού ελέγχου είναι ελλιπής, τα οργανικά κενά αρκετά, ενώ οι αυτοψίες στο πεδίο ελάχιστες. Οι τελευταίες γίνονται συνήθως μετά από καταγγελίες ΜΚΟ και πολιτών.
Τι αποτέλεσμα έχουν οι ΜΠΕ
Δεν αρκεί βέβαια μόνο το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και η τεχνική επάρκεια μελετητών και ελεγκτών για την αρτιότητα των ΜΠΕ. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως η προσβασιμότητα σε έγκυρες βάσεις περιβαλλοντικών δεδομένων, απαραίτητων για την εκπόνηση σωστών ΜΠΕ, καθώς και το μια εύχρηστη και σαφής περιβαλλοντική νομοθεσία. Η ελεύθερη πρόσβαση του κάθε πολίτη ή φορέα στη ΜΠΕ οποιουδήποτε έργου, αλλά και η ουσιαστική περιβαλλοντική εκπαίδευση ώστε ο πολίτης να είναι σε θέση να καταλάβει τα στοιχειώδη, είναι επίσης βασικής σημασίας. Αλλιώς η όλη διαδικασία κινδυνεύει να γίνει «δοσοληψία» μεταξύ επενδυτών και κρατικών υπαλλήλων. Τέλος, επειδή οι ΜΠΕ είναι το μέσον και όχι ο αυτοσκοπός, σημαντικότατο ρόλο παίζει η στενή παρακολούθηση της τήρησης των Περιβαλλοντικών όρων.
Είναι προφανές ότι αν δεν ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, τότε οι ΜΠΕ δεν είναι εργαλεία περιβαλλοντικής προστασίας, αλλά εφησυχασμού και απάτης.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Αναφέρουμε μόνο δύο από την περιοχή μας.
Το πρώτο αφορά την 5η μονάδα του Αγίου Δημητρίου της ΔΕΗ, η οποία άρχισε να κατασκευάζεται (και αργότερα να λειτουργεί) χωρίς να υπάρχει εγκεκριμένη ΜΠΕ ! Δεύτερο παράδειγμα, που ίσως να θεωρείται «πταίσμα» σε σχέση με το προηγούμενο, είναι το φράγμα του Πραμόριτσα στο Βόιο. Εκεί το θέρος του 2007 κατά τη διάρκεια της κατάκλυσης δεν αφέθηκε η ελάχιστη απαιτούμενη οικολογική παροχή, με αποτέλεσμα ο Πραμόριτσας να στερέψει τελείως στα κατάντη. Το περιστατικό καταγγέλθηκε από την Οικολογική Κίνηση Κοζάνης και οι υπεύθυνοι του έργου έσπευσαν να μας καθησυχάσουν με το επιχείρημα ότι ο ποταμός τροφοδοτείται από παρακείμενα ρέματα και δεν είχε ανάγκη την απορροή της λεκάνης του φράγματος. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν τεκμηριώθηκε σε καμία ΜΠΕ, ενώ οι εγκεκριμένοι Περιβαλλοντικοί όροι όριζαν ξεκάθαρα πως οι κατασκευαστές ήταν υποχρεωμένοι να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη οικολογική παροχή για το σύστημα. Σε αυτήν την περίπτωση, κανένας μελετητής δεν κατάφερε να «μαγειρέψει» τη μελέτη, αλλά και καμιά αρμόδια Υπηρεσία δεν ενδιαφέρθηκε για την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων. Τελικά, παρά τις μελέτες, τους περιβαλλοντικούς όρους και τους –υποτιθέμενους- μηχανισμούς ελέγχου, ο ποταμός για μήνες ήταν στεγνός…
| < Προηγούμενο | Επόμενο > |
|---|
