Από τότε χιλιάδες κείμενα έχουν γραφτεί για τα εξωτικά και μυστηριώδη αυτά δάση, την πλούσια ζωή που φιλοξενούν αλλά και, ιδίως τα πρόσφατα χρόνια, για την όλο και μεγαλύτερη συρρίκνωσή τους και τη χιονοστιβάδα των απειλών που συσσωρεύονται.
Τα μαγκρόβια δεν είναι ένα είδος δένδρου, αλλά περιλαμβάνουν περίπου 12 οικογένειες και 50 είδη τροπικών δένδρων και θάμνων που μπορούν να επιβιώνουν σε αλμυρό νερό. Τα είδη αυτά δεν συνδέονται αναγκαστικά, αλλά έχουν κοινό χαρακτηριστικό ότι έχουν προσαρμοσθεί σε βιότοπους με αλμυρό, υγρό έδαφος που βυθίζεται περιοδικά στο νερό, λόγω της παλίρροιας.
Πιθανός τόπος καταγωγής των μαγκρόβιων είναι η Ινδονησία και η Μαλαισία, καθώς εκεί συναντώνται πολύ περισσότερα είδη από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.
Η οικολογία και η οικονομία των μαγκρόβιων
Όπως και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, τα μαγκρόβια δάση φιλοξενούν πλούσια ποικιλία ειδών φυτών και ζώων και παρέχουν πολύτιμα αγαθά και υπηρεσίες στους κατοίκους των περιοχών τους, αλλά και στον τουρισμό.
• Προστατεύουν την ακτογραμμή από τη διάβρωση. Όλα τα μαγκρόβια παγιδεύουν και συγκρατούν τα παράκτια αποθέματα εδάφους, ως σταθεροποιητές της γης. Στις μεγάλες καταιγίδες και τυφώνες τα μαγκρόβια προστατεύουν τις παραθαλάσσιες περιοχές μετριάζοντας την καταστροφική δύναμη των ανέμων, των ρευμάτων και των κυμάτων. Μάλιστα, εκτός από οικονομικότερο, είναι και αποτελεσματικότερο μέσο από ότι οι κυματοθραύστες, που καταλήγουν σε αύξηση της διάβρωσης εμπρός και δίπλα από τις κατασκευές. Ακόμη, οι ρίζες των μαγκρόβιων επιβραδύνουν τη ροή των ποταμών και δρουν ως φίλτρο που κατακρατεί και ελαχιστοποιεί τις εκροές εδάφους από το εσωτερικό κατά τη διάρκεια δυνατών βροχών.
• Τοξικές ουσίες και βαριά μέταλλα συγκρατώνται στους ιστούς των μαγκρόβιων φυτών (αναφέρονται συγκεντρώσεις 100.000 φορές μεγαλύτερες σε ορισμένα φυτά από ότι στα νερά που τα περιβάλλουν) και πολλά από αυτά τα φυτά περιέχουν ουσίες που δεσμεύουν τα βαριά μέταλλα.
• Δίνουν καταφύγιο σε αναπαραγόμενα ψάρια και άλλα θαλάσσια είδη. Μια μεγάλη ποικιλία θαλάσσιας ζωής ευδοκιμεί στο υποβρύχιο ριζικό σύστημα των μαγκρόβιων, όπως ψάρια και οστρακοειδή. Πολλά ερπετά (βόες, ιγκουάνες, θαλάσσιες χελώνες) και πουλιά (ερωδιοί, αγριοπερίστερα, αρπακτικά, αλλά και μεταναστευτικά είδη) βρίσκουν τροφή και φωλιάζουν στα μαγκρόβια. Ακόμη και απειλούμενα με εξαφάνιση είδη, όπως οι μανάτοι και οι πυγμαίοι ιπποπόταμοι βρίσκουν καταφύγιο στα μαγκρόβια δάση.• Είναι πηγή ξυλείας και άλλων δομικών υλικών (χόρτο για στέγες και ψάθες) για τις τοπικές κοινότητες. Η ξυλεία των μαγκρόβιων είναι καλής ποιότητας και, καθώς αντέχει στο νερό, χρησιμοποιείται στην οικοδομή, την κατασκευή πλοίων, επίπλων κ.α. Ακόμη οι ντόπιοι την χρησιμοποιούν και ως καύσιμο.
• Οι ντόπιοι επεξεργάζονται τα υφάσματά τους, τα δίχτυα τους , τις παγίδες για τα ψάρια κ.α. με υλικά (τανίνες, βαφές με μηκυτοκτόνες ιδιότητες) που συλλέγουν στα μαγκρόβια δάση.
• Ακόμη, ορισμένα φρούτα μαγκρόβιων ειδών είναι εδώδιμα ενώ φύλλα τους χρησιμοποιούνται για ιατρικούς ή φαρμακευτικούς σκοπούς.
• Ο βιώσιμος και φιλικός προς το περιβάλλον τουρισμός στα μαγκρόβια δάση προσφέρει εργασία και εισόδημα στις τοπικές κοινωνίες.
Ανάλογα με τις χρήσεις και την τοποθεσία τους, η εμπορική αξία των αγαθών και των υπηρεσιών που δημιουργούν τα μαγκρόβια κατά μέσο όρο κυμαίνεται μεταξύ 200.000 και 900.000 δολλαρίων ετησίως ανά τ.χ.. Στο Ματανγκ της Μαλαισίας, για παράδειγμα, η αλιεία σε διαχειριζόμενα μαγκρόβια δάση έκτασης 400 τ.χ. αποδίδει αξία 100 εκατομμυρίων δολλαρίων κάθε χρόνο, ενώ δασικά προϊόντα από τα ίδια μαγκρόβια εκτιμώνται σε περίπου 10 εκατ. δολλάρια κάθε χρόνο. Γενικά, σημαντική αξία αποδίδεται από μαγκρόβια δάση που βρίσκονται κοντά σε τουριστικούς προορισμούς. Η εμπορική αυτή αξία δεν περιλαμβάνει το κόστος αντικατάστασης των μαγκρόβιων με κυματοθραύστες (που υπολογίζεται ότι μπορεί να κοστίζει 300.000 δολλάρια ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η αισθητική και βιολογική απώλεια), ούτε το κόστος αποκατάστασης τους.
Τα μαγκρόβια δάση λειτουργούν σε συνδυασμό με άλλα παραθαλάσσια οικοσυστήματα. Η υποβάθμιση ενός από αυτούς τους βιότοπους επηρεάζει και τους λοιπούς. Για παράδειγμα, όπως τα παράκτια δάση, οι βαλτότοποι, τα μαγκρόβια και οι θαλάσσες με φύκια δρώντας ως διαδοχικά φίλτρα, βοηθούν να διατηρούνται οι ολιγοτροφικές συνθήκες που απαιτούν οι υγιείς κοραλλιογενείς ύφαλοι, ενώ με τη σειρά τους οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αποκρούουν την ενέργεια των κυμάτων που θα έπληττε τα υπόλοιπα οικοσυστήματα.
Τεράστιες απώλειες
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Προγράμματος των Ην. Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) για την επίδραση της ανόδου της στάθμης των θαλασσών στα μαγκρόβια του Ειρηνικού, ήδη από το 1900 έχουν χαθεί τα μισά από τα μαγκρόβια δάση του κόσμου, ενώ 35% απωλέσθηκε μόνον τα τελευταία 20 χρόνια. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, τα νησιά του Ειρηνικού θα χάσουν περισσότερα από τα μισά εναπομείναντα μαγκρόβια δάση τους. Περισσότερο απειλούνται τα μαγκρόβια στη Σαμόα, το Φίτζι, το Τουβαλού και τη Μικρονησία.
Τα μαγκρόβια είναι από τη φύση τους ανθεκτικά. Για παράδειγμα έχουν την ικανότητα να «μεταναστεύουν» οπισθοχωρώντας, καθώς ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, προς το εσωτερικό της χώρας. Όμως σε πολλά απο τα χαμηλότερα νησιά το υψόμετρο δεν ξεπερνά τα 4 μέτρα, ενώ οι πιο ανεπτυγμένες περιοχές βρίσκονται σε παραθαλάσσιες πεδιάδες, ώστε δεν υπάρχει χώρος για «οπισθοχώρηση».
Φωτ.: Η κατασκευή τειχών ή κυματοθραυστών εμποδίζει την προς το εσωτερικό «μετανάστευση» των μαγκρόβιων. Λόγω και της αυξημένης διάβρωσης από τα κύματα, η περιοχή μπορεί να μετατραπεί σε ανοικτή θάλασσα.
Και βέβαια, εκτός απο την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, κι άλλοι κίνδυνοι ελλοχεύουν για τα τροπικά αυτά οικοσυστήματα, όπως η υπερεκμετάλλευση, η ρύπανση, η άνοδος της θερμοκρασίας και η καταστροφή τους με την επέκταση της ζώνης δράσης του ανθρώπου. Η ρύπανση της θάλασσας από διαρροές αργού πετρελαίου μπορεί να φράξει τους μικροσκοπικούς «αναπνευστικούς» τους πόρους, όπως συνέβη στο δέλτα του Νίγηρα, όπου εκτάσεις μαγκρόβιων πέθαναν από «ασφυξία».
Όμως, η μεγαλύτερη ίσως απειλή σήμερα για τα μαγκρόβια είναι οι γαρίδες!Στην Ταϋλάνδη μόνο, η καλλιέργεια γαρίδας προκάλεσε την απώλεια πάνω από 65.000 εκτάριων μαγκρόβιων δασών, ενώ παγκόσμια εκτιμάται ότι ακόμη και το 50% της καταστροφής των μαγκρόβιων τα πρόσφατα χρόνια οφείλεται σε αποδάσωση για καλλιέργεια γαρίδας. Πολλές από τις απέραντες αυτές φάρμες έχουν φτιαχτεί με χρηματοδότηση από την Παγκόσμια Τράπεζα. 99% της καλλιεργημένης γαρίδας παράγεται σε αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ σχεδόν όλη εξάγεται σε ανεπτυγμένες χώρες.
Η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής καλλιεργημένης γαρίδας οδήγησε σε θεαματική μείωση των τιμών και πολλαπλασίασε την ευρεία κατανάλωση στην Ιαπωνία, τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ ενός είδους που κάποτε ήταν σπάνιο τρόφιμο πολυτελείας.
Εκτός βέβαια από την αποδάσωση, η καλλιέργεια γαρίδας προκαλεί και όλα τα άλλα γνωστά προβλήματα των υδατοκαλλιεργειών (χρήση αντιβιοτικών, χημικών, τροφών για τις γαρίδες κ.α. που διαφεύγουν στο μεγαλύτερο μέρος τους στο περιβάλλον ή κατακάθονται στον πυθμένα σε δηλητηριώδες ίζημα κ.α.). Η βιομηχανία γαρίδας έχει ακόμη κατηγορηθεί ότι χρησιμοποιεί παιδική εργασία, για παράδειγμα στο ξεφλούδισμα της γαρίδας. Στην Ινδία περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι στην περιοχή Andra Pradesh μετακινήθηκαν με χρήση βίας για να να φτιαχθούν στην περιοχή τους φάρμες γαρίδας.
Φωτ.: Το κοραλλιογενές νησί Coetivy στις Σεϋχέλλες, έχει ολόκληρο μετατραπεί σε φάρμα γαρίδας.
Οι καταστροφές στα μαγκρόβια δάση
Για να συγκρατηθούν οι απώλειες των μαγκρόβιων, η μελέτη του UNEP υποστηρίζει ότι κατά το σχεδιασμό της παράκτιας ζώνης, θα πρέπει να μειωθεί η ρύπανση που προέρχεται από την ενδοχώρα, να περιοριστεί η παραθαλάσσια ανάπτυξη και να ανακτηθούν τα κατεστραμμένα ή υποβαθμισμένα μαγκρόβια δάση.
Η μεγάλη καταστροφή των μαγκρόβιων δασών έγινε γνωστή από ακτιβιστικές οικολογικές οργανώσεις, όπως η Greenpeace και προκάλεσε ευρύ ενδιαφέρον.
Ήδη μεγάλες αλυσίδες, όπως οι αμερικανικές Wal Mart (σουπερμάρκετ) και Darden (εστιατόρια), ανήγγειλαν ότι θα πωλούν μόνον γαρίδες με πιστοποίηση ότι έχουν καλλιεργηθεί βιώσιμα. Οι εξαγγελίες όμως αυτές, όπως και προγράμματα πολυκαλλιέργειας της Παγκόσμιας Τράπεζας, συναντούν την επιφύλαξη πολλών οικολογικών ΜΚΟ, που τις θεωρούν προσχηματικές.
Πηγές:• http://www.ejfoundation.org/page211.html
• www.scampi.nu Σουηδικό site (υπάρχει και στα αγγλικά) ενάντια στην καλλιέργεια γαρίδας
• Πρόγραμμα Δράσης για τα Μαγκρόβια: http://www.earthisland.org/map/index.html
• Η πρόσφατη έκθεση του Προγράμματος για το Περιβάλλον του ΟΗΕ Pacific Island Mangroves in a Changing Climate and Rising Seas, που βρίσκεται στην ιστοθέση: http://www.unep.org/PDF//mangrove-report.pdf
• http://en.wikipedia.org/wiki/Shrimp_farm
• www.worldwildlife.org
• Devinder Sharma:Tsunami, Mangroves and Market Economy, http://www.gmwatch.org/archive2.asp?arcid=4785
http://www.livius.org/ne-nn/nearchus/nearchus.html και το κείμενο της Ινδικής σε μετάφραση http://www.und.ac.za/und/classics/india/arrian.htm
• http://shiftingbaselines.org/blog/images/mangrove.jpg
Πέλη Σουσιοπούλου
| < Προηγούμενο | Επόμενο > |
|---|
