Οικολογική Επιθεώρηση

Κοινή υπήρξε η διαπίστωση των ελληνικών περιβαλλοντικών οργανώσεων ότι, παρά τις μεγαλόστομες «πράσινες» διακηρύξεις, οι Ολυμπιακοί της Αθήνας έμειναν πιστοί στη λογική του τσιμέντου και τη μεγαλομανία των υπερ-κατασκευών.

Αντίθετα με τις Ολυμπιάδες της Βαρκελώνης και του Σίδνευ, που είχαν να παρουσιάσουν σημαντικά επιτεύγματα στον περιβαλλοντικό τομέα, η Ολυμπιάδα της Αθήνας ζήλεψε φαίνεται την (κακή) φήμη της Ατλάντας ή, απλώς, εξέφρασε επάξια την τσιμεντολατρία και μεγαλομανία που χαρακτηρίζει την Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες.

Έτσι, σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, σε ολόκληρη την Αττική φυτεύθηκαν μόλις 27.000 δένδρα και 500.000 θάμνοι, ενώ το μνημόνιο που υπογράφηκε στα τέλη του 2001 μεταξύ του τότε υπουργού ΠΕΧΩΔΕ με την πρόεδρο της «Αθήνα 2004» ανέφερε 280.000 δένδρα και 12 εκατ. φυτά. Το 2002 μάλιστα, η Βάσω Παπανδρέου μιλούσε για 820.000 δένδρα και 14 εκατ. φυτά!

Από πάνω, ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των φυτεύσεων είναι καταδικασμένο να αποτύχει, λόγω της άσχημης εποχής φύτευσης και της ελλειπούς γνώσης των εργολάβων, λόγω της λανθασμένης επιλογής φυτών ή, τέλος, διότι μετά τους αγώνες οι αρμόδιοι θα αδιαφορήσουν και τα κονδύλια θα εκλείψουν.

(φώτο: υδρόφιλα πλατάνια κατά μήκος της Μαραθώνιας διαδρομής. Ποτίζονται με πόσιμο νερό. Πηγή: WWF-Greece / T. Nantsou)

Επίσης: το Ολυμπιακό Πάρκο στο Φάληρο και το πρασίνισμα του περιβάλλοντος χώρου σε όλες τις εγκαταστάσεις μετατέθηκε για μετά τους Αγώνες. Δεν προωθήθηκαν τα μέτρα ανακύκλωσης, ενώ ολόκληρο το Λεκανοπέδιο συνεχίζει να εξαρτάται από το μοναδικό ΧΥΤΑ στα Ανω Λιόσια, στον οποίο μάλιστα καταλήγουν πλέον και οι μολυσματογόνες λάσπες του βιολογικού καθαρισμού της Ψυττάλειας.

Παρά τα μυθώδη ποσά που καταναλώθηκαν, οι μεγάλες παρεμβάσεις που θα άλλαζαν το θλιβερό περιβαλλοντικό προφίλ της Αθήνας δεν έγιναν, ούτε οι «πράσινες» τεχνολογίες χρησιμοποιήθηκαν στις κατασκευές. Έτσι, το τέλος των Αγώνων θα βρεί την Αθήνα με περισσότερο τσιμέντο και λιγότερους ελεύθερους χώρους.

Φωτεινή εξαίρεση αποτέλεσε η προώθηση σύγχρονων μέσων συλλογικής μεταφοράς (τραμ, προαστιακός σιδηρόδρομος, επέκταση μετρό, ανανέωση λεωφορείων), παρά τις όποιες αμφισβητήσεις διατυπώθηκαν για προχειρότητες και ελλειπή σχεδιασμό.

Στα οφέλη των Αγώνων αναφέρεται επίσης η περίπτωση εταιρειών-χορηγών που σκοπεύουν να αποφύγουν τη χρήση επιβλαβών για το περιβάλλον ψυκτικών συσκευών. Περί τις 1.500 από τις συσκευές επαγγελματικής ψύξης που θα βρίσκονται στους χώρους τέλεσης των Αγώνων ή σε κεντρικά σημεία της πόλης, θα χρησιμοποιούν τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον.

Τέλος, στα θετικά προσμετράται η έμφαση που δόθηκε στην ανακαίνιση των όψεων πολλών κτιρίων και η αποκαθήλωση των διαφημιστικών πινακίδων στους δρόμους του ιστορικού κέντρου.

Από την άλλη, σε συνέντευξη στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία (28/7), ο καθηγητής πολεοδομίας του ΕΜΠ Γιάννης Πολύζος εξέφρασε επιφυλάξεις ακόμα και για τις σημαντικές παρεμβάσεις που έγιναν στην παραλιακή ζώνη. Χαρακτηρίζει «άγαρμπο» το μεγάλο κόμβο δίπλα στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας καθώς και «μνημείο μεγαλομανίας» τη συνέχιση των έργων μετατροπής του Κηφισού σε δρόμο ταχείας κυκλοφορίας. Ανάλογες παρεμβάσεις, τονίζει, έχουν εγκαταλειφθεί από χρόνια στην Ευρώπη, αφού διαπιστώθηκε ότι προκαλούν σοβαρές παρενέργειες στις γύρω περιοχές, ιδιαίτερα όταν είναι οικιστικές.

«Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν μας αφήνουν μεγάλους υπαίθριους χώρους, πρόσθεσε. Η οργανωμένη φύτευση θα δημιουργούσε νησίδες πρασίνου, που έχει αποδειχθεί ότι λειτουργούν ως ασπίδες για την αντιμετώπιση της θερμοκρασιακής αναστροφής και τη βελτίωση του μικροκλίματος, που τόσο έχει ανάγκη η πρωτεύουσα». Θα μπορούσαν να φυτευθούν οι χώροι στάθμευσης που δημιουργήθηκαν στον Ιππόδρομο και το Γουδί, που τώρα «είναι αλάνες ασφάλτου που λειτουργούν ως θερμοσυσσωρευτές, ανεβάζοντας κατά 2-3 βαθμούς τη θερμοκρασία των γύρω περιοχών».

Τι δεν έγινε

Οι τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δεν χρησιμοποιήθηκαν ως όφειλαν στις νέες ολυμπιακές εγκαταστάσεις. Η παθητική ηλιακή αρχιτεκτονική, οι σωστές μονώσεις, η ανάκτηση θερμότητας, η συμπαραγωγή (π.χ. με βάση το φυσικό αέριο), η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και οι ηλεκτρονικές διατάξεις για τη ρύθμιση των λειτουργιών των κτιρίων είναι μερικές μόνον από τις εφαρμογές που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν.

"Ενεργητικά" ηλιακά συστήματα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη θέρμανση του νερού των κολυμβητικών δεξαμενών, ενώ τα φωτοβολταϊκά συστήματα μπορούσαν να προσφέρουν συμπληρωματική ηλεκτρική ενέργεια σε πολλές από τις σχεδιαζόμενες κατασκευές (ενσωμάτωση στα στοιχεία του κτιριακού κελύφους) και να καλύψουν τις ηλεκτρικές ανάγκες δρόμων, πλατειών και εσωτερικών κοινοχρήστων χώρων.

Το ίδιο κακή ήταν και η επίδοση στην αρχή της επιλογής δομικών υλικών. Η Greenpeace είχε προτείνει, για παράδειγμα, να αποφεύγονται οι συνθέσεις από χλωριωμένα προϊόντα (PVC, PCB) και προϊόντα ξυλείας που προέρχονται από μη-αειφορική ξύλευση δασών. Να επιδιωχθεί η χρήση ανακυκλωμένων υλικών ή υλικών που προέρχονται από κατεδαφίσεις. Γενικά να επιλεγούν υλικά με χαρακτηριστικά όπως χαμηλό ενεργειακό περιεχόμενο, μειωμένη κατανάλωση νερού κατά το στάδιο της επεξεργασίας τους, καλή συμπεριφορά στη δημιουργία του μικροκλίματος και μη τοξικότητα μετά την ενσωμάτωσή τους στο κτιριακό κέλυφος. Τίποτε από αυτά δεν έγινε.

Όλα αυτά δεν εμπόδισαν, πάντως, την ΑΘΗΝΑ 2004 να υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 2 Ιουνίου. Ύστερα μάλιστα εκδόθηκε και σχετική ανακοίνωση όπου αναφέρεται πως «η ΑΘΗΝΑ 2004 είναι η πρώτη Οργανωτική Επιτροπή Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων που συνεργάζεται επίσημα με το UNEP, αναδεικνύοντας έμπρακτα τη στενή σχέση Αθλητισμού και Περιβάλλοντος».

Η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση Greenpeace σχολίασε πως «μόνο έκπληξη μπορεί να προκαλέσει η επαναφορά του περιβάλλοντος στην ημερήσια διάταξη της ΑΘΗΝΑ 2004», προσθέτοντας: «Μια ματιά τόσο στην υποβολή του φακέλου υποψηφιότητας της Αθήνας, όσο και στις «Αρχές Περιβαλλοντικής Πολιτικής της Οργανωτικής Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004» (Φεβρουάριος 2000) και στη συνέχεια η σύγκριση με τη γκρίζα (περιβαλλοντική) πραγματικότητα αποδεικνύουν με τον πιο περίτρανο τρόπο ότι το περιβάλλον δεν αποτέλεσε προτεραιότητα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας.»

Σύμφωνα με έκθεση αξιολόγησης που παρουσίασε το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας έχασαν κάθε πιθανότητα να κερδίσουν κάποιο μετάλλιο στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος.

Στην έκθεση αυτή, με τίτλο Environmental Assessment of the Athens 2004 Olympic Game, αξιολογείται το «κέρδος και οι απώλειες» για το περιβάλλον, σύμφωνα με την εμπειρία των αγώνων του 2000 στο Σίδνεϋ για «καθαρούς και πράσινους» αγώνες.

Σε κλίμακα 0-4, η Αθήνα βαθμολογείται με το απογοητευτικό σκορ του 0,77, με τους χαμηλότερους βαθμούς να έχουν δοθεί σε τομείς, όπως ο περιβαλλοντικός προγραμματισμός, η προστασία σημαντικών περιβαλλοντικών και πολιτιστικών περιοχών, η διαχείριση των αποβλήτων και του νερού και η ανάπτυξη τεχνολογίας φιλικής προς το περιβάλλον.

«Δυστυχώς, το περιβάλλον ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε ως σημαντική προτεραιότητα κατά το σχεδιασμό των αγώνων της Αθήνας. Ενώ η ΔΟΥ θεωρεί το περιβάλλον ως τρίτο στυλοβάτη του Ολυμπισμού, έχουν ληφθεί πολύ λίγα μέτρα ώστε να μην καταρρεύσει υπό το βάρος άλλων προτεραιοτήτων», δήλωσε ο εκπρόσωπος του WWF Ελλάς, και τόνισε ότι «η Ελλάδα θα πρέπει τώρα να εξετάσει τι μπορεί να γίνει ώστε να αναστραφούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις μετά το πέρας των αγώνων».